Ильгар Велизаде: Қазақстан-Қытай ара қатынасы ШЫҰ-ға мүше өзге мемлекеттерге үлгі

Астанада 3-4 шілдеде Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммиті өтуде. Ұйымға 9 мүше мемлекет кіреді – Үндістан, Иран, Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Пәкістан, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан. Үш ел ШЫҰ жанындағы бақылаушы мемлекет мәртебесіне ие-Ауғанстан, Беларусь және Моңғолия.

Тағы 14 ел диалог бойынша серіктестер болып табылады. "Оңтүстік Кавказ" саясаттанушылар клубының жетекшісі Ильгар Велизаденің пікірінше, ұйымға мүше елдер Қазақстан Президентінің бастамаларын қолдайды.

- Қытайлық басылымға берген сұхбатында Қасым – Жомарт Кемелұлы Тоқаев: "маңызды міндет-ШЫҰ-ның ірі халықаралық және өңірлік құрылымдармен байланысын кеңейту арқылы оның халықаралық беделін одан әрі нығайту", - деді. Бұл бағытта қандай жұмыс жүргізілуде?

- Қасым-Жомарт Тоқаев Қытайдың "Синьхуа" агенттігіне берген сұхбатында ШЫҰ-ны ұйымға мүше елдерге бір-бірімен уағдаласуға мүмкіндік беретін қауіпсіздік үшін кең платформа ретінде көретінін түсіндірді. Осы тұрғыда ШЫҰ төрағасы ретінде Қазақстан Президенті ұйым елдері арасындағы өзара іс-қимыл тұрғысынан түрлі мемлекеттермен, бірлестіктермен диалогқа бастамашы болды. Ол 150 іс-шара өткізілгенін айтты. Бұл жұмыстың қарқынды болғанын және келіссөз шеңберінде ШЫҰ мен осы елдер, бірлестіктер, ШЫҰ-ны неғұрлым жаһандық, экономикалық және саяси күн тәртібіне біріктіруге мүмкіндік беретін ұйымдар арасында түйісу нүктелері табылғанын көрсетеді.

- ШЫҰ дамуының қандай перспективаларын атап өтуге болады?

- ШЫҰ-ның келешегі зор, әсіресе президент Тоқаев ШЫҰ-ны реформалау керек деп айтқанын ескерсек, ұйымды жаңа жағдайларға бейімдейтін процестер болуы керек. Мемлекет басшысы айтқан, ұйымның келесі бағыттар шеңберінде дамуына мүмкіндік беретін перспективалар: бұл экономикалық кооперация, саяси өзара іс-қимыл, қауіпсіздік саласындағы өзара іс-қимыл, экологиялық ынтымақтастық.

- Қазақстан саммиттің қорытынды шешімдерінде "Шанхай рухының" негізгі қағидаттары – өзара сенім, достық, өзара тиімділік және бір-бірінің мүдделерін ескеру толық қамтылады деп күтуде. Бұл мәселеде ҚР және, атап айтқанда, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа қандай рөл беріледі?

– Жоғарыда айтылғандай, бұл қауіпсіздік жөніндегі ұйым, барлық қатысушы елдердің мүдделерін ескеретін көпсалалы ұйым. Айта кету керек, бұл жағдайда Қазақстан-Қытай қатынастары ШЫҰ-ның түрлі елдерімен өзара іс-қимыл жасау үшін негізгі үлгі ретінде әрекет етеді. Сондықтан Қазақстан да, Қытай да басқа елдермен бірлесіп, айталық, ынтымақтастық платформасы осы елдердің ұзақ мерзімді мүдделеріне сай келетіндей етіп жасауға тырысып жатқаны анық. Екінші жағынан, ол қандай да бір декларативті мәлімдемелерге түспеуі үшін нақты практикалық әрекеттер қажет. Осыған байланысты ШЫҰ күн тәртібіндегі проблемалардың тиімді шешілуі және алдымен ШЫҰ қорытынды құжатында белгіленуі, ал екінші жағынан практикалық түрде шешілуі маңызды. Яғни, қорытынды құжатта жалпы декларативті тұжырымдар болмауы керек, ол проблемаларға назар аударып, оларды шешу жолдарын көрсетуі керек, сондықтан, әрине, бұл құжаттың практикалық маңызы зор.

- Мемлекет басшысы елдердің көшбасшыларына бірлесіп әзірлеуді ұсынған ШЫҰ-ның "әділ бейбітшілік пен келісім үшін әлемдік бірлік туралы" бастамасы туралы пікіріңізді тыңдағым келеді.

– Әрине, бұл өте маңызды бастама. Жалпы, Қазақстан Президенті әртүрлі халықаралық платформаларда нақты идеялармен жиі сөйлейді, ал олардың бірі "әділ бейбітшілік пен келісім үшін әлемдік бірлік" туралы бастама болып табылады. ШЫҰ шеңберінде қауіпсіздік тақырыбы маңызды болып табылады. Бірақ бұл жерде ұйымның мақстаы, белгілі бір әрекетке қарсы қызмет құралы ретінде емес, бейбітшілік пен тәртіптің үлгісі ретінде алға жылжу.

- ШЫҰ саммитіне Қытай көшбасшысы да қатысады. Жоғары деңгейдегі кездесу қарсаңында президент Қасым-Жомарт Тоқаев ҚХР Қазақстанның жетекші сауда және инвестициялық серіктесінің ұстанымын үнемі сақтап отырғанын атап өтті. Бұл неден көрінеді?

- Әрине, Қытай Қазақстанның негізгі сауда-экономикалық серіктесі болып табылады. Өткен жылы тауар айналымы 31 млрд долларды құрады, ҚХР-дан кейінгі екінші орында сауда – экономикалық әріптес ретінде Ресей, тауар айналымы-26 млрд доллар, яғни екінші серіктеспен салыстырғанда 5 млрд-қа ғана айырмашылық бар. Бұл Қазақстан экономикасындағы Қытайдың маңызы артып келе жатқанын көрсетеді. ҚР инвестицияларының жиынтық көлемінің өсуінің рөлі қытайлық компаниялар үшін қазақстандық бизнес-ахуалдың қолайлы екендігін айғақтайды және бұл қолайлы бизнес-орта инвестициялық ынтымақтастықтың да, экономикалық өзара іс-қимылдың да көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Айта кету керек, Қазақстан мен Қытай өзара іс-қимылды тең құқылы әріптестіктің берік негізінде құруда және серіктестердің бұл тең құқылы өзара іс-қимылы тараптарға өз мүдделерін толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, бұл екіжақты және халықаралық күн тәртібіндегі негізгі мәселелер бойынша толық өзара түсіністіктің айғағы болып табылады. Егер мұндай өзара түсіністік, мұндай сенім деңгейі болмаса, онда мұндай үлкен көрсеткіштері бар тиісті тауар айналымы болмас еді.

- Тоқаев: "Қазақстан қытайлық "Бір белдеу, бір жол" мегажобасын толығымен қолдайды және біздің ұлттық стратегияларымызды одан әрі ұштастыруға белсенді қатысуды жалғастыруға дайын", - деді. Жобаны іске асыру ҚР алдында қандай перспективалар ашады?

- Қазақстан "Бір белдеу – бір жол" жобасын қолдап қана қоймай, оның белсенді қатысушысы болып табылады және осы тұрғыда Транскаспий халықаралық көлік дәлізін (ТМКК) дамыту жөніндегі бастама "Бір белдеу – бір жол" жобасының интеграцияланған бөлігі болып табылатын орта жол шеңберіндегі дәліздер жүйесіндегі негізгі элемент болып табылады. Бұл жерде тараптар осы жол бойындағы жүк тасымалы көлемінің ұлғаюын нақты қарастырып жатқанын атап өткен жөн. Бірлескен жобаны – Батыс Қытайдағы "Сиань" Қытай-Қазақстан жобасын іске қосу Қазақстан негізгі рөл атқаратын орта маршрут үшін институционалдық негізді нығайтуға мүмкіндік береді.

Айта кету керек, Қазақстан Президенті әр түрлі елдермен және серіктестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, өзінің әртүрлі сапарларында орта маршруттың жобасын лоббизм жасайды. Әрине, орта маршрутты қалыптастыруға бірнеше ел қатысады, оның ішінде Қазақстан-Әзірбайжан байланыстары да осы маршруттың тұрақтылығы мен тиімділігін қамтамасыз етудің кілті болып табылады. Жақында Қазақстан, Әзірбайжан және Грузия арасында осы бағыт шеңберінде теміржол тасымалын жүзеге асыру бойынша бірлескен кәсіпорын құрылды. Бұл "бір белдеу-бір жол" жобасы аясында Қазақстанға шешуші рөл берілетін орта дәлізді дамытуға маңызды практикалық үлес болып табылады. Мұны Қытайда түсінеді және Қазақстанның осы жобаны ілгерілетуге жәрдемдесуі одан әрі жалғасады деп есептейді.