Әлсіз теңге – қатты соққы: Ұлттық банк шеткі шараларға бара ма

Теңгенің валюта нарығындағы кенет құлдырауынан кейін қарама-қайшы жағдай пайда болды. Шетелдік сарапшылар Қазақстан Ұлттық банкінің жағдайды бақылауда ұстау үшін базалық мөлшерлемені көтеруге мәжбүр болуы мүмкін деп санайды, деп хабарлайды Zakon.kz.

Валюта соққысы және реттеушінің реакциясы

2025 жылғы шілде айының соңында теңге курсінің долларға шаққанда 550-ге дейін тез төмендеуі аясында Қазақстан Ұлттық банкі валюта нарығына араласып, интервенциялар жүргізуге мәжбүр болды. Ресми нұсқада бұл "өте төмен өтімділік" себебінен болған.

"30 шілде күні валюта нарығындағы өте төмен өтімділік пен күшейген спекулятивтік қысым жағдайында Ұлттық банк 125,6 млн доллар көлемінде валюта интервенцияларын жүргізді. Интервенциялар спекулятивтік белсенділікті төмендетіп, нарыққа қажетті өтімділікті қамтамасыз етті", – делінген Ұлттық банк мәлімдемесінде.

Экономист Елдар Шамсутдинов JP Morgan компаниясының (америкалық трансұлттық қаржы конгломераты, әлемдегі ең ірі банктердің бірі) сараптамасын ұсынды, оған сәйкес реттеушінің мұндай араласуы күтулі еді. Сарапшылар оны маусымдық теңгерімсіздіктермен түсіндіреді, бұл теңгенің әлсіреуіне алып келді. Бұған дейін олар осындай динамиканы болжаған және болжамдары орындалды.

Инфляциялық тұзақ қаржы сарапшыларын алаңдатады

Қазір JP Morgan пікірінше, Ұлттық банк алдында дилемма тұр. Бір жағынан, сарапшылар қазіргі теңгенің әлсіздігі уақытша деп санайды және оның тамыз айында қалпына келуі мүмкін. Фундаменталды тұрғыдан теңге төмен бағаланған, бұл реттеушілер де мойындайды.

"Қазіргі кезде фундаменталды факторлар ағымдағы курс деңгейінің төмен бағаланғанын көрсетеді. Спекулятивтік белсенділік байқалмайды – жағдай тұрақты әрі бақылауда", – дейді Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов.

Екінші жағынан, маңызды қауіп-қатер бар. Егер курс базалық деңгейіне оралмаса, бұл инфляцияның үдеуіне себеп болуы мүмкін.

"Валютаның әлсіреу әсерінің бағаларға ықпалы – экономикаға ауыр қауіп. Осы жағдайда Ұлттық банктің базалық мөлшерлемесін көтеру ықтималдығы 50%-ға жетуі мүмкін, алайда негізгі болжам әлі өзгерген жоқ", – дейді JP Morgan.

Елдар Шамсутдинов өз бағасын келесідей жеткізеді:

"Мөлшерлемені жыл басында көтеру керек еді, теңгедегі депозиттердің табыстылығы валюта тәуекелдерін жабуы тиіс, әйтпесе активтер мен валютаға қашу болады", – деп атап өтті экономист.

Өндіріс тұрақтылықты талап етеді

Осы аралықта 2025 жылдың екінші жартысында Қазақстан экономикасы валюталық курс тұрақтылығы мен мықты теңгеге аса мұқтаж.

Ұлттық банк деректері бойынша, 2025 жылғы шілде айында іскерлік белсенділік артты, бұл бизнес үшін оң сигнал. Іскерлік белсенділік индексі 51,6-ға жетіп, бизнес ахуалының жақсарғанын көрсетеді.

Өсу көшбасшылары:

• сауда (53,0)
• қызмет көрсету (52,4)
• өндіріс (51,7)

Алайда бұл динамика валюталық ауытқулар мен инфляциялық күтілімдермен теңестірілуі мүмкін. Импорттық жабдық пен шикізатты сатып алатын өндірушілер үшін мықты теңге – өмірлік қажеттілік. Девальвация олардың шығындарын көбейтіп, бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді. Сондықтан монетарлық саясаттың қатайтылуы қазіргі өсудің нәзіктігін ескеруі тиіс.

Яғни, қазіргі жағдай Ұлттық банкті қиын жағдайға қояды. Бір жағынан, теңгені тұрақтандыру және инфляцияны өсірмеу қажет. Екінші жағынан – іскерлік белсенділікті қолдау керек. Алдағы айларда базалық мөлшерлемені көтеру немесе сақтап қалу туралы шешім қаржылық тұрақтылық үшін реттеушінің қаншалықты алға баруға дайын екенін көрсететін негізгі индикатор болады.

Айта кетейік, шілде айында Ұлттық қордан валюталық сату 700 млн долларға жетті. Ұлттық қордан сатылымдар жалпы сауда көлемінің 12%-ын құрады, яғни күніне шамамен 32 млн доллар.

Үкіметтің алдын ала болжамды өтініштеріне сәйкес, салық айы шеңберінде күтілетін фискалдық түсімдерді ескеріп, тамыз айында Ұлттық қордан валютаны 400-500 млн доллар көлемінде сату жоспарланып отыр.

2025 жылғы 31 шілдеде Премьер-министрдің бірінші орынбасары Роман Скляр Қазақстанның валюталық нарығындағы жағдайға пікір білдірді. Ол "доллардың курсы қайта төмендеп, соншалықты жоғары болмайды" деп есептейді.