Мұнай бағасы неге төмендеуде, бұл Қазақстан экономикасына қалай әсер етеді

Дүниежүзілік нарықтарда мұнай бағасы айтарлықтай төмендеді. 2025 жылдың 3 сәуірінен бастап Brent маркалы мұнай бағасы 15%-ға төмендеп, баррелі 63 долларға жетті, деп хабарлайды Zakon.kz.

Бүгін мұнай 1%-дан астам көтеріліп, баррелі 64,2-65 доллар деңгейінде саудаланып жатыр. Дегенмен, мұндай төмен баға соңғы рет 2021 жылдың сәуірінде байқалған болатын, ол кезде әлемдік экономика COVID-19 пандемиясынан кейін қалпына келе бастаған еді.

Мұнай бағасының төмендеуінің негізгі себептері

Сарапшылар мұнай келісімшарттарын жаппай сатуға әкелген екі негізгі себепті атап көрсетті.

АҚШ-тың сауда саясаты. Вашингтонның 185 ел мен аумаққа жоғары сауда баждарын енгізу туралы шешімі мұнай бағаларына алғашқы ауыр соққы болды. Осы әрекеттерге жауап ретінде Қытай 10 сәуірден бастап барлық американдық тауарларға 34% тариф енгізетінін хабарлады. Бұл шаралар әлемдік тауар айналымының төмендеуіне және соның нәтижесінде энергия ресурстарына сұраныстың азаюына әкеледі, деп санайды Citi Research (АҚШ-тағы қаржы конгломераты, әлемдегі ең ірі компаниялардың бірі). Сарапшылар дүйсенбі күні Brent маркалы мұнайдың үш айлық бағасы болжамын баррелі 60 доллар деңгейіне төмендетті, бұл шешімді АҚШ билігі тарапынан соңғы жарияланған тарифтермен байланыстырады.

ОПЕК+-тің өндірісті ұлғайту туралы шешімі. Күтпеген екінші фактор – ОПЕК+ ұйымының мамыр айында мұнай өндіруді тәулігіне 411 мың баррельге арттыру туралы шешімі болды. Бұл көлем бастапқы жоспардан үш есе көп. Сарапшылардың пікірінше, бұл қадам ОПЕК+ елдерінің нарықтағы үлесін АҚШ-тағы өндіру көлемінің өсуі жағдайында сақтау мақсатында жасалған болуы мүмкін, сонымен қатар 65-68 доллардан төмен бағаға мұнай өндіру үшін тиімсіз болатын американдық тақтатас өндірушілеріне қысым көрсетуі ықтимал. Еске салайық, ОПЕК+ ұйымының сегіз қатысушы елі мұнай өндіруді қайтадан шектеуді жоюды жеделдету туралы шешім қабылдап, мамыр айынан бастап өндіру көлемін арттыруды жоспарлап отыр.

Мұнай бағасының құлдырауының Қазақстан экономикасына әсері

Әлемдік мұнай бағасының төмендеуі Қазақстан экономикасына, мұнайды үлкен көлемде экспорттайтын ел ретінде, тікелей әсер етеді. Бұл әсер, ең алдымен, ұлттық валюта – теңгенің әлсіреуінен көрінеді.

Мысалы, 7 сәуірде теңгенің доллармен бағамы 518,31 теңгеге дейін төмендеді, бұл өткен сауда күнімен салыстырғанда 11 теңгеге, яғни 2,2%-ға төмендеді. Бұл – теңгенің соңғы үш жылдағы ең күшті әлсіреуі.

Мұнай бағасының құлдырауының жанама әсері ретінде сарапшылар Қазақстан нарығынан капиталдың кетуін арттыруды атап өтті. Инвесторлар сауда соғыстары мен әлемдік қор индексінің төмендеуі сияқты теріс салдарлардан қауіптеніп, өз қаражатын қауіпсіз активтерге – алтынға, жапон иенасына немесе швейцариялық франктерге аударуды жөн көреді.

Мұнай бағасының "ыңғайлы диапазоны" нені білдіреді?

Трамптың шешімдерінен туындаған "қалыпты дауыл" басталмас бұрын, Қазақстанның энергетика министрлігінің экс-басшысы Алмасадам Сатқалиев Қазақстан үшін мұнай бағасының қолайлы диапазоны 75-85 доллар баррель деңгейі екенін атап өткен болатын.

"Баға диапазоны бойынша — Қазақстан үшін және барлық мұнай өндірушілер үшін, сонымен қатар ОПЕК+ шеңберіндегі жүргізетін консультацияларымызды ескере отырып, 75-85 доллар аралығындағы баға баррелі — өндірісті қолдап, болашақта өндірістік деңгейді сақтап қалу үшін қажетті инвестицияларды қамтамасыз ету үшін ыңғайлы деп есептеледі", – деді Алмасадам Саткалиев.

Оның айтуынша, бұл баға өндірісті қолдауға және болашақтағы қажетті инвестицияларды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, себебі экономиканы әртараптандыру бойынша жасалған барлық күш-жігерге қарамастан, мұнай сатудан түскен кіріс әлі де республикалық бюджеттің қалыптасуында маңызды рөл атқарады.

Мұнай бағасының министрлік белгілеген қолайлы деңгейден төмен түсуі бюджет кірістеріне және мұнай-газ саласындағы инвестициялық жоспарларға теріс әсер етуі мүмкін. Теңгенің әлсіреуі инфляцияның өсуіне алып келуі мүмкін, себебі импорттық тауарлар қымбаттайды. Сонымен қатар, шетел валютасында алынған сыртқы қарызды өтеу құны да өседі.