Мұнай бағасы 60 долларға дейін төмендеді: ел бюджеті қалай болмақ

Бүгін Brent маркалы мұнай бағасы барреліне 60 долларға дейін түсті, ал бір күндегі құлдырау 3,98%-ды құрады. Соңғы рет мұнай бағасы осындай төмен деңгейге төрт жыл бұрын, 2021 жылдың сәуір айында түскен болатын, деп хабарлайды Zakon.kz.

Трамптың факторы

АҚШ президенті Дональд Трамп бірнеше рет мұнай бағасын барреліне 40 доллар деңгейіне дейін түсіруді мақсат етіп қойғанын мәлімдеген болатын. Алайда салалық сарапшылар мұндай сценарийдің шындыққа сай келмейтінін айтып, мұнай өндірудің рентабельділік шегі шамамен 60 доллар екендігін көрсеткен. Бір қызығы дәл осы сарапшылар АҚШ тарапынан ауқымды сауда соғысының басталуы мүмкін деген қауесет тарағанда да күмән келтірген болатын.

Дегенмен, мұнай бағасы төмендеуде және бұл құлдырау қаншаға дейін жалғасатынын бірнеше себептерге байланысты болжау қиын.

Біріншіден, бағаға айтарлықтай қысым америкалық экономика жайлы алаңдаушылықтардан туындауда. 2025 жылғы 2 сәуірде президент Трамптың импортқа өзара тарифтер енгізу туралы қабылдаған жарлығы осы алаңдаушылықтарды катализаторға айналдырды. Бұл шара АҚШ-тағы және әлемнің барлық елдеріндегі қор нарықтарының едәуір құлдырауына әкелді. Трамптың Қытайға қатысты сөздері мен Еуропалық Одақтың қарымта тарифтер енгізу жоспарлары сауда соғысының ұзаққа созылуы мүмкіндігіне алаңдаушылықты күшейтті, бұл әлемдік рецессияны тудыруы мүмкін.

Екіншіден, сегіз ОПЕК+ елінің (Ресей, Сауд Арабиясы, Ирак, БАӘ, Кувейт, Қазақстан, Алжир және Оман) өндірісті жедел арттыру туралы шешімі үлкен рөл атқарды. Өткен аптада бұл елдер мамыр айынан бастап өндіріс көлемін тәулігіне 411 мың баррельге арттыру туралы келісімге келді, ал бұған дейін бұл өсім үш айға жоспарланған болатын. Нарықтағы мұнайдың артуы, әрине, бағаларға төмендеу қысымын жасайды.

Сарапшылар не дейді?

Goldman Sachs сарапшылары 2025 жылғы 8 сәуірде мұнай бағасының болашағына қатысты өз болжамдарын ұсынды. Өз баяндамасында банк негізгі сценарий бойынша 2025 жылдың желтоқсанына қарай Brent маркалы мұнайдың бағасы барреліне 58 долларға дейін төмендейді деп болжады, ал 2026 жылдың желтоқсанына қарай бұл көрсеткіш 50 доллардан түседі.

Goldman Sachs жаңартылған бағалауларына сәйкес, әлемдік ЖІӨ өсуінің баяулауы және ОПЕК базалық өндіріс деңгейінің сақталуы сценарийінде 2025 жылдың желтоқсанына қарай Brent маркалы мұнайдың бағасы 54 доллар деңгейіне дейін төмендеуі мүмкін, ал 2026 жылдың желтоқсанына қарай 45 доллар болады.

Экстремалды және ықтимал емес сценарий бойынша, бұл сценарий әлемдік ЖІӨ өсуінің баяулауымен қатар ОПЕК+ өндірісін толық жоюды көздейді, сондай-ақ, ОПЕК-ке кірмейтін елдерден жеткізілімдерді шектейді. Мұндай жағдайда Brent маркалы мұнай бағасы 2026 жылдың соңына қарай барреліне 40 доллардан сәл төмендейді деп болжануда.

Айта кету керек, Goldman Sachs сонымен қатар оптимистік сценарийлерді де қарастырған. Мысалы, егер АҚШ экономикасы 9 сәуірде күшіне енетін тарифтердің төмендеуінен кейін рецессиядан аулақ болса, онда 2025 жылдың желтоқсанында Brent және WTI маркалы мұнайдың бағасы сәйкесінше баррелі 62 және 58 доллар болуы мүмкін. Ал егер АҚШ-та рецессия болса, осы көрсеткіштер сәйкесінше 58 және 54 доллар болады.

Қазақстанға не істеу керек?

Қазақстан экономикасы мұнай-газ секторына жоғары тәуелділікпен сипатталады, ол әртүрлі бағалаулар бойынша елдің ЖІӨ-нің шамамен 20-25%-ын құрайды, деп санайды қаржыгер Арсен Темірбаев. Сонымен қатар, мұнай мен мұнай өнімдерін экспорттау Қазақстанның жалпы экспортының маңызды бөлігін, бәлкім, 50%-дан астамын құрайды, бұл елді әлемдік мұнай бағасының ауытқуларынан өте осал етеді.

"Қазақстанның бюджетін мұнай бағасы барреліне 75 доллар және 1 доллар үшін 470 теңге бағамы негізінде бекіткен. Егер мұнай бағасы 60 доллар болса, бюджет жоспарланған кірістерді алу үшін USD/KZT жұбы шамамен 542 теңге болуы керек", – деді Арсен Темірбаев.

Мұнай бағасының барреліне 60 долларға дейін төмендеуі Қазақстанның мемлекеттік бюджетіндегі кірістерге тікелей әсер етеді. Бұл салықтық түсімдер мен экспорттық табыстардың автоматты түрде төмендеуіне әкеліп соғуы мүмкін, осылайша бюджет тапшылығын туындатуы ықтимал. Нәтижесінде, инфрақұрылымдық даму немесе тұрғын үй құрылысы сияқты әртүрлі мемлекеттік бағдарламаларға бөлінетін шығындар қайта қаралуы немесе қысқартылуы мүмкін.

Маңызды аспектілердің бірі – Қазақстандағы мұнай өндірудің рентабельділігі. Өндіру құны кен орнына байланысты өзгеріп отырса да, мұнай бағасының 60 доллар деңгейіне түсуі кейбір жобалардың түсімділігін төмендетуі мүмкін, әсіресе жетілген кен орындарында немесе қиын айдалып алынатын қорларды игеру кезінде. Бұл мұнай-газ секторына инвестициялардың азаюына, геологиялық барлау жұмыстарын бәсеңдетуге және ұзақ мерзімді перспективада өндіру көлемінің төмендеуіне әкелуі мүмкін.

Мамандардың пікірінше, Қазақстан үкіметіне нарықтағы тұрақсыздық жағдайында экономиканың тұрақты дамуын қолдау үшін терең әрі тиімді шаралар қабылдау қажет.