Қазақстан сыбайлас жемқорлықты түпкілікті жеңе ала ма және мемлекет қандай шараларды қолға алуда

2024 жылы Demoscope жүргізген қоғамдық сауалнамаға сәйкес, қазақстандықтарды келесі мәселелер алаңдатады: төмен жалақы мен халықтың басым бөлігінің кедейлігі, жоғары тұтынушылық инфляция және сыбайлас жемқорлық, деп хабарлайды Zakon.kz.

Сонда ғана экологияға, медицинаға, жолға, т.б. Айта кетерлігі, социологтар саясаттанушылар немесе мемлекеттік қызметкерлер емес, қарапайым халық арасында сауалнама жүргізген. Сұрақ туындайды: негізінен сыбайлас жемқорлықты жеңу мүмкін бе? Жауап: Жоқ.

Сыбайлас жемқорлықты түбегейлі жою мүмкін емес, бірақ оны нөлге дейін төмендетуге болатынын тарих айтады. Ал бүгінде дүниежүзінде сыбайлас жемқорлықты қабылдаудың жаһандық индексі бойынша қоғамдағы сыбайлас жемқорлық деңгейі нөлге жақындаған елдер бар. Бұл шағын, демократиялық, тоқ және бай елдер: Дания, Финляндия, Жаңа Зеландия, Сингапур, Швейцария.

Халық саны көп географиялық үлкен елдерде сыбайлас жемқорлықтың жағдайы нашар. Демек, АҚШ 24-ші орында, Қытай 28-ші орында, Үндістан 93-ші орында, Индонезия 115-ші орында, бұл жағынан кедей елдерде жағдай шынымен нашар екені анық. Осылайша, сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінің соңында Сомали, Сирия және Судан тұр.

Ал Қазақстан ше? Қазіргі уақытта Қазақстан Transparency International рейтингінде сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде 39 ұпаймен 93-ші орында тұр. Өте жақсы нәтиже емес. Жемқор елдер тізімінен шығу үшін 50 ұпайдан жоғары болуы керек.

Бірақ динамиканы қарастырайық. Осыдан 10 жыл бұрын, яғни 2014 жылы Қазақстан сыбайлас жемқорлықты қабылдау бойынша әлемдегі 181 елдің ішінде 126-орынға тұрақтаса, бүгінде 33-орынға көтерілдік. Бұған дейін бұл бағытта мұндай үлкен секіріс жасаған Грузия ғана болатын. Басқа ешкім.

Қасым-Жомарт Тоқаев президент болған 2019 жылдан бері Қазақстан бұл көрсеткішті тұрақты түрде жоғарылатып келеді. Баяу, бірақ сенімді. Тек 2023 жылдың өзінде біз 3 ұпайға көтерілдік. Неліктен мұндай өсім бар екенін білесіз бе? Қантара үшін. Өйткені, 2022 жылғы қаңтардағы қайғылы оқиғалардың түпкі себептері, мемлекет басшысының айтуынша, "айқын әлеуметтік әділетсіздік, саяси тоқырау, сондай-ақ қастандық жасаушылардың басылмайтын амбициялары, олардың халық тағдырына немқұрайлылығы мен немқұрайлылығы болды. мемлекет" ("Ана тілі" газетінің экономикасы мен егемендігін нығайту мақсаты" сұхбатынан үзінді).

Иә, қаңтар оқиғасына дейін де Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы бірнеше қуатты науқан жүргізілді. Мәселен, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл есебіне сәйкес, 2020 жылы 1021 лауазымды тұлға сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасағаны үшін сотталған. Ішкі істер органдарының 254 қызметкері, әкімдіктер мен олардың құрылымдық бөлімшелерінің 211 қызметкері, оның ішінде 19 әкім, 67 Қаржы министрлігі, 19 Ауыл шаруашылығы министрлігі және т.б.

Нәтижесінде, Тоқаев президент болған алғашқы екі жыл ішінде Қазақстанда тіркелген сыбайлас жемқорлық фактілерінің саны 29%-ға қысқарды. Бірақ одан да белсенді жұмыс (оны сыбайлас жемқорлықты бақылаумен айналысатын барлық жаһандық агенттіктер атап өтті) Қантардан кейін басталды.

"2024 жылы позицияның өткен жылмен салыстырғанда 3 тармаққа жақсаруы, ең алдымен, 2022 жылғы қаңтардағы оқиғалардан кейін азаматтық қоғамның белсенділенуімен түсіндіріледі, бұл мемлекеттік органдарды қарсы күрес саласында жақсартулар жасауға мәжбүр етті. сыбайлас жемқорлық реформалары, активтерді қайтару және жоғары лауазымды шенеуніктерді және олардың туыстарын ұстау", — деп мәлімдеді Transparency International.

Айта кету керек, бұл бағалауда "қоғамның белсенділенуі" бірінші орында, содан кейін ғана мемлекеттің әрекеті. Яғни, мемлекет қоғамның әділеттілік туралы өтінішін қабылдап, оны жүзеге асыруға кірісті.

Қасым-Жомарт Тоқаев бұл ойды былайша тұжырымдаған:

Содан кейін президент үкімет жұмысы туралы айтуды тоқтатты.

Бұл әділ емес пе? Қорыта айтқанда, бүгінгі болып жатқан оқиғалардың барлығы қоғамды сауықтырудың бастамасы ғана екенін атап өтеміз. Бұл процесс қиын және баяу, бірақ қажет. Әйтпесе, бұл тұйыққа тіреледі.